Güncel fıkıh meseleleri bağlamında ölüm: Ötanazi, intihar, bitkisel hayat ve beyin ölümü

Abstract

Kur’an-ı Kerim’de dünya hayatı, ahiret için bir hazırlık süreci olarak görülürken; ölüm, bu hazırlığın tamamlandığı ve asıl hayata geçişin başladığı bir eşiktir. Mülk Suresi’nin ikinci ayetinde geçen “O, hanginizin daha güzel amel edeceğini denemek için ölümü ve hayatı yaratandır.” ifadesinde ölümün önce zikredilmesi, Şevkani (v. 1250/1834) tarafından, ölümün ahiret hayatına açılan kapı olması hasebiyle önceliğine işaret olarak yorumlanmıştır.1 Bu nedenle İslam düşüncesi, ölümü olumsuz ve kaçınılması gereken bir son olarak değil; bilakis insanı Allah’a yaklaştıran, dönüştürücü ve anlamlı bir tecrübe olarak değerlendirir. Hz. Peygamber (s.a.v)’in, ölümü sıkça anmayı teşvik etmesi ve “Eğer hayat benim için hayırlı ise beni yaşat, ölüm hayırlı ise canımı al.” şeklindeki duası, müslümanın hayat ile ölüm arasında sürekli bir bilinç hali içinde yaşaması gerektiğini ortaya koyar.2 İbn Sina (v. 428/1037)’dan İbn Miskeveyh (v. 421/1030)’e kadar birçok İslam düşünürü, ölümü yokluk değil, bir halden başka bir hale geçiş olarak tasvir etmiştir.3 Aynı şekilde ölümün yokluk olmadığını ifade eden Gazzali, ölümü kulun dünyadan ayrılması ve Allah’ın huzuruna varması olarak niteler. Kısacası İslam düşüncesinde ölüm, transformatif, olumlu ve kulu Allah’a yaklaştıran bir deneyimdir. Bu yaklaşım, modern biyomedikal etik tartışmalarında sıklıkla gündeme gelen ötanazi, bitkisel hayat ve intihar gibi meselelerin, İslami perspektiften değerlendirilmesinde belirleyici bir çerçeve sunmaktadır. Çünkü İslam, dünya hayatını salt fiziksel bir varoluş olarak değil, anlam yüklü bir emanet ve ilahi bir imtihan zemini olarak görür. Dolayısıyla ötanazi, beyin ölümü ve bitkisel hayat gibi meseleler, yalnızca bireysel acı veya fayda üzerinden değil, insan hayatının kutsallığı, imtihan ve ahiret perspektifi çerçevesinde tartışılmalıdır.