Batı’da A‘zamî’nin eleştirilerine karşı takınılan tavrın tahlili

Abstract

A‘zamî’nin Kur’an, hadis ve Sünnet alanında çalışmalar yapmış oryantalistlerin görüşlerine yönelik eleştirilerine üç farklı tepkinin geliştiğini gözlemlemekteyiz. Erken dönem İslâmî kaynakların sıhhatini reddeden birinci grup araştırmacılar, benzer konular üzerine yaptıkları çalışmalarında A‘zamî’yi görmezden gelme eğilimi sergilerken; ikinci grup, oryantalist ön kabullere bağlı olarak A‘zamî’nin eleştirilerini reddetme cihetine gitmişlerdir. Son ve üçüncü grup ise bir yandan oryantalistlerin görüş ve varsayımlarını, klasik İslâmî kaynaklardan elde ettiği delillerle reddeden A‘zamî’yi takdir ederken, öte yandan, polemik söylemine akademik temkinle yaklaşmışlardır. Bu bildiride, söz konusu tepkiler hakkında deskriptif bir anlatım verilecek ve farklı tepkileri doğuran tarihî nedenler üzerine tahliller yapılacaktır. Ayrıca, Avrupa’da evrimci görüşler, rasyonalizm ve tarihselciliğin etkisiyle Kitâb-ı Mukaddes çalışmaların incelenmesi için geliştirilen yöntemlerin A‘zamî gibi Müslümanların eleştirilerine yansımaları da tartışılacaktır.