Taşköprizade ve Miftâhu’s-Saâde’si

Abstract

İslâm düşünürleri çeşitli dönemlerde bilimlerin konularını (mevzu) ve gayelerini (maksat) birbirinden ayırmak, konular ile gayelerin aralarındaki ilişkileri belirlemek üzere bilimleri tasnif etme yoluna gitmişlerdir. On altıncı yüzyıl düşünürlerinden Taşköprîzade Ahmed Efendi (ö.1561), ilimler tarihi ve tasnifiyle ilgili biyo-bibliyografik ve ansiklopedik eseri olan Miftâhu’s-Saâde adlı çalışmasında, klasik dönemdeki aklî-naklî şeklindeki ikili tasnif kriterinden farklı olarak varlığın mertebelerini dikkate alarak geliştirdiği bir sistemi kullanmıştır. Özetleyecek olursak, var olanlar dört mertebede tezahür eder: Fizik (aynî), zihin (zihnî), dil (lafzî, lisanî) ve yazı (hattî, kitabî). Fizikte var olan (vücud-i aynî) nesnenin gerçekliğini (hakîkatü’ş-şey), zihinde var olan (vücud-i zihnî) nesnenin suretini (sûretü’ş-şey), dilde var olan (vücud-i lisanî) nesnenin adını (ismü’ş-şey), yazıda var olan (vücud-i hattî) nesnenin adının resmini (suretü’l-ism) verir.