İmam Muhammed'in Muvatta Rivayeti'ndeki ihtilâfu'l-hadis yöntemi

Abstract

Muhammed eş-Şeybânî, Muvatta ravilerinden biri olarak eserde yer alan rivayetleri aktarmanın yanı sıra, söz konusu hadisler hakkında kendi görüşünü ve çoğu zaman Kûfeli fakihlerin amele dair tercihlerini de açıklamıştır. Kendisiyle amel edilmediğini belirttiği rivayetlerin ardından ise genellikle aynı konuda delil niteliğinde başka hadisler zikretmiştir. Yapmış olduğu açıklamalar ve ziyade rivayetler sebebiyle de Şeybânî'nin Muvatta rivayeti diğer rivayetlerden önemli ölçüde farklılaşmıştır. Bu farklılığın, onun rivayetinin ihtilâfu'l-hadis bağlamında ele alınmasına imkân tanıdığı düşünülmüş ve bu tezde Şeybânî'nin Muvatta rivayetindeki ihtilâfu'l-hadis yöntemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu tezde İmam Muhammed'in ihtilâfu'l-hadiste kullandığı çözüm yollarının neler oldukları ve bu çözüm yollarının nasıl bir sıralamayla kullanıldığı sorularına cevap aranmaktadır. Bu doğrultuda teorik açıdan Hanefî ekolünün benimsediği nesh, tercih ve cemʿ sıralaması ve muhaddislerin cemʿ, nesh, tercih hiyerarşisi arasında Şeybânî'nin nasıl bir sisteme sahip olduğu önem arz etmektedir. Zira İmam Muhammed, Hanefî mezhebinin kurucu imamlarından biri olmakla birlikte muhaddislerin de tedrisatından geçmiş ve iki anlayışa vâkıf olmuştur. İhtilâfu'l-hadisin müstakil konularından olan tercihteki ana faktörlerin ne oldukları da tezin bir diğer temel konusunu oluşturmuştur. İki veya daha fazla hadisin muarazası neticesinde tercihte bulunmak, bir taraftaki delillerin neden amele daha uygun olduğu sorusunu da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda İmam Muhammed'in muaraza eden hadisler hususunda hangi faktörler sebebiyle bir taraftaki hadisleri amele tercih ettiği örnekler eşliğinde değerlendirilmiştir.As one of the transmitters of al-Muwaṭṭaʾ, Muḥammad al Shaybānī not only conveyed the narrations contained in the work but also offered his own evaluations of these ḥadīths, frequently indicating whether he and the Kūfan school of law acted upon them. When he stated that a particular ḥadīth was not practiced, he often followed it with another ḥadīth that served as supporting evidence on the same issue. Owing to these explanations and the additional reports he incorporated, al Shaybānī's recension differs significantly from other recensions. This divergence has been seen as providing grounds for evaluating his recension within the framework of ikhtilāf al-ḥadīth and the present thesis seeks to identify and analyze al Shaybānī's methodological approach to conflicting ḥadīths in his recension of al-Muwaṭṭaʾ. This thesis addresses the questions of which methods Imām Muḥammad employed to resolve contradictory ḥadīths and in what order he applied them. In this regard, it is crucial to determine where al Shaybānī stands in relation to two theoretical frameworks: the Ḥanafī school's sequence of abrogation (naskh), preference (tarjīḥ), and reconciliation (jamʿ), and the ḥadīth scholars' sequence of reconciliation, abrogation, and preference. The inquiry is especially pertinent because Imām Muḥammad, while a founding jurist of the Ḥanafī madhhab, also trained under leading ḥadīth scholars and was thus conversant with both traditions. This study also focuses on the elements that play a central role in the process of tarjīḥ. When two or more ḥadīths appear to conflict, choosing one over the other raises the question of why a certain narration is seen as more suitable for practice. Accordingly, the study examines, through specific examples, the criteria prioritized by Imam Muḥammad when selecting ḥadīths for legal implementation.