Osmanlı hekimliğinde sağlıklı yaşam için duygu durumunun gözetilmesi

Abstract

Kişinin duygu durumu Osmanlı dönemi tıp metinlerinde “nefsin ha-reketi” (hareket-i nefsâniyye) başlığı altında anlatılır. Osmanlı Türkçesi ile yazılı klasik dönem tıp kitaplarında sağlıklı yaşam için zaruri görülen şartlardan biri de duygu durumunun düzenlenmesidir. Bu çalışmada konuyla ilgili bilgiler 15. ve 17. yüzyılda yazılan dört tıp kitabından yorumlanarak aktarılmıştır. Dönemin tıp felsefesi bağlamında nefsin hareketi doğrultusunda oluştuğu var sayılan öfke, korku, sevinç, kuruntu, utanma, keder, kaygı gibi başlıca duygu durumlarının bedende yol açtığı tepkiler ve davranışa yansımaları “nefsin belirtileri” (ârâz-ı nefsanî) olarak ifade edilir. “Nefsin hareketsizliği” (sükûn-i nefsânî) ise olumsuz yönüyle duygu eksikliği, olumlu yönüyle düşüncenin heyecanı sakinleştirmesi olarak tanımlanır. Hipokrat ve Galen’in tıp felsefesini ve İslam tıbbını izleyen batılılaşma öncesi Osmanlı dönemi hekimleri, duygu ve düşüncenin bedene etkisinin farkındadır. Sağlığa zararlı bulunan aşırı duygulanmanın önlenmesi ve heyecanın bedene zararının giderilmesi için çeşitli tedbirler öngörülür. Duygu durumunu dengeye getirme amacıyla, ilaçla tedavinin yanı sıra davranış tedavisi, uğraş tedavisi gibi çeşitli destek tedavileri tavsiye edilir. Dostlarla birlikteliğin, sohbetin ve müzikle tedavinin yararı üstünde durulur. Fazla heyecanın önüne geçmenin bir yolu da erdemli bir kişiliğin geliştirilmesidir. Bu araştırmada ayrıca, konuyu ve özel kavramları aydınlatma amacıyla, günümüz tıp bilgisi çerçevesinde metinleri yorumlamaya yönelik çalışma da yapılmıştır.

Emotions are described under the title of “movement of the spirit” (hareket-i nefsāniyye) in Ottoman medical manuscripts. One of the “essential” conditions for a healthy life is the regulation of mood, as described in medical books of the pre-modern period, written in Ottoman Turkish. In this study, examples related to the subject are gathered from four medical books of the 15th and 17th centuries. The main emotional states such as anger, fear, joy, worry, shame, grief, anxiety and their reactions in the body and reflection on the behavior are assumed to be formed in line with the movements of the spirit, expressed as “signs of the soul” (ārāz-ı nefsani), in the context of the medical philosophy of the period. “The unmoving soul” (sükūn-i nefsāni) is defined as apathy, in a negative way and positively as contemplation aimed to calm excitement. As the followers of the medical philosophies of Hippocrates and Galen and Islamic medicine, Ottoman physician writers of the pre-modern period were aware of the body’s reactions to feelings and thoughts. They identified some symptoms that appeared under the influence of emotions, described them and explained them with the medical philosophy of the period. Various measures are foreseen to prevent and eliminate excessive affect. In the medical manuscripts selected as an example in this study, various methods such as medical therapy, behavioral therapy, occupational therapy are recommended in order to balance the mood. Emphasis is placed on the benefits of music and conversation with friends. One way to avoid too much excitement is to develop a virtuous personality. In this research, in order to explain the meaning and special concepts of the subject, a study was also made to interpret the texts within the frame-work of today’s medical knowledge.