Hılâtî'nin Telḫîṣü'l-Câmiʿi'l-kebîr adlı eserinin tahkiki ve değerlendirilmesi: Başlangıcından Kitabu'l-Kadâʾ'ya kadarki kısım özelinde

Abstract

Hanefî fakihleri Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'nin kitaplarına çok sayıda şerh yazmışlardır. el-Câmiʿu'l-kebîr de bu kitaplardan bir tanesidir. Muhammed b. Abbâd el-Hılâtî gibi bazı âlimler ise el-Câmiʿu'l-kebîr'i ihtisar etmişlerdir. Bu muhtasar eserler içerisinde Telḫîṣü'l-Câmiʿi'l-kebîr diğer muhtasar eserler arasında fukahanın göstermiş olduğu ilgiyle ön plana çıkmaktadır. Kitabın günümüze ulaşan nüshalarının fazlalığı ve üzerine yazılan şerhlerin çokluğu da buna delalet etmektedir. et-Telḫîṣ kendine has üslubu ile diğer muhtasar eserlerden ayrılmaktadır. Kitabın birçok âlim tarafından şerh edilmesi de bu özgünlüğünden kaynaklanmaktadır. Bu çalışma Telḫîṣü'l-Câmiʿi'l-kebîr isimli eserin ilk yarısını olabildiğince Hılâtî'nin kaleme aldığı ilk şekline ulaşma amacı ile tahkikini hedeflemektedir. Ayrıca Hılâtî'nin kitaptaki çabasını ortaya çıkarmak için el-Câmiʿu'l-kebîr'i ve et-Telḫîṣ'i çeşitli açılardan karşılaştırarak kitabın incelemesini yapmak da çalışmanın gayelerindendir.

Hanafi jurists have written a large number of commentaries on the books of Muhammad b. al-Hassan al-Shaybani, and the al-Jami al-Kabir is one of these works. Some scholars such as Muhammad b. Abbād al- Khilati abbreviated al-Jami al-Kabir. Among these concise works, Talkhis al-Jami al-Kabir stands out with the interest shown by the fuqaha, evidenced by the abundance of the copies of the book that have survived to the present day and the large number of commentaries written on it. at-Talkhis is distinguished from other concise works with its unique style and this may be seen as the reason why the book was commented on by many scholars. This study aims to get a critical edition of the first half of the book Talkhis al-Jami al-Kabir in order to reach the way it came out of Khilati's pen as much as possible. In addition, it is one of the aims of the study to examine the book by comparing al-Jami al-Kabir and at-Talkhis from various perspectives in order to reveal Khilati 's effort in the book.

كتب فقهاء الحنفية كثيراً من الشروح على كتب محمد بن الحسن الشيباني، ومنها الجامع الكبير. واعتنى بعضهم بتأليف مختصرات للجامع الكبير كمحمد بن عبيد الله الإخلاطي. وقد برز من بين هذه المختصرات تلخيص الجامع الكبير باعتناء العلماء به، فصولا إلى يومنا، له نسخ من الكتاب تقريباً وعدداً من النسخ من شرحه. وهذا الكتاب يتميز عن سائر المختصرات بأسلوبه الخاص، وهو ما أدى إلى تأليف عدد من الشروح عليه. وفضلاً عن المميزات يحقق النصف الأول من كتاب تلخيص الجامع الكبير على أقرب صورة ممكنة لما تركه عليه مؤلفه. وفضلاً إلى دراسة الكتاب بالمقارنة بين الجامع الكبير والتلخيص من وجوه مختلفة، لبيان عمل الإخلاطي في التلخيص.