Intellectual virtues of an Ottoman 'alim: Madrasa education and the making of a scholar in late seventeenth and eighteenth-century Istanbul

Abstract

This thesis delves into the question of what it meant to be anʿālim in late seventeenth and eighteenth-century Ottoman Istanbul, exploring it as a history of scholarly self. It conceptualises the making of an alim as a process of moulding into a specific scholarly selfhood through the cultivation of various intellectual virtues. The study's methodological focus is on an ʿālim's educational processes. It examines Ottoman discussions on higher education and theoretical discourses on learning primarily through the works of prominent scholars of the period, including Sājaqlīzāda Muhammad al-Marʿashī (d.1732), Dāwūd al-Qārsī (d.1756) and Muhammed al-Mīmī al-Basrī (d.1749). Equally crucial to this study is the content analysis of educational materials, engagement with which is considered as technologies of scholarly self-formation. For this purpose, I utilise the works of tartīb, Ottoman accounts of educational curricula. The study introduces malaka as the Ottoman concept for intellectual virtues, arguing that the key virtue was istiḥḍār, tentatively translated as semantic fluency. Furthermore, it presents muṭāliʿ as a case study of an Ottoman scholarly self and attempts a detailed reconstruction of this unique intellectual selfhood, primarily based on Müneccimbāşī Ahmed Dede's (d.1702) account. While not a central argument, the study proposes an additional historiographical intervention by arguing for the presence of an Ottoman "pedagogical turn" manifested in the rise of müderris-alim figures and the emergence of new pedagogical genres during the period under investigation.

Bu tezde, XVII. yüzyıl sonu ve XVIII. yüzyıl Osmanlı İstanbul'unda âlim olmanın ne anlama geldiği, bir ilmî benlik tarihi olarak incelenmektedir. Bir âlimin yetişmesini, çeşitli entelektüel erdemlerin geliştirilmesi yoluyla belirli bir ilmî benliğe dönüşme süreci olarak kavramsallaştırılmaktadır. Bu amaçla, çalışmanın metodolojik odağı, bir âlimin eğitim süreçlerine yöneltilmiştir. Öncelikle, dönemin önde gelen âlimlerinden Saçaklızâde Muhammed el-Merʿaşî (ö. 1732), Dâvûd el-Kârsî (ö. 1756) ve Muhammed el-Mîmî el-Basrî'nin (d.1749) eserleri üzerinden Osmanlı yükseköğretim tartışmaları ve öğrenime dair teorik söylemler incelenmiştir. Bunun yanı sıra, ilmî benlik oluşturma teknolojilerilerinde kullanılan eğitim materyallerinin içerik analizi de önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu bağlamda, dönemin Osmanlı eğitim müfredatı üzerine yazılmış tertîb eserleri değerlendirilmiştir. Bir âlim olmaya dair Osmanlı ilmî söylemlerini inceleyen bu çalışma sonuç olarak, bu tartışmalardaki meleke kavramının, modern erdem epistemolojisinin merkezî kavramı olan "entelektüel erdemler" bağlamında anlaşılması gerektiğini öne sürmektedir. Bu argümanı temellendirdikten sonra i̇sti̇hzâr melekesini Osmanlı ilmî benlik anlayışının anahtar kavramı olarak incelemektedir. Tezin son bölümünde ise bir Osmanlı ilmî benlik örneği olarak müṭâliʿ kavramı incelenmektedir. Bu bölümde, temelde Müneccimbaşı Ahmed Dede'nin (ö. 1702) anlatısına dayanarak, özgün bir ilmî benliğin ayrıntılı bir yeniden inşasına teşebbüs edilmektedir. Ayrıca çalışmada, merkezî bir argüman olmamakla birlikte, incelenen dönemde müderris-âlim şahsiyetlerin yükselişinde ve yeni pedagojik telif türlerinin ortaya çıkışında tezahür eden bir "pedagojik dönüşüm"ün varlığı savunulmakta ve bu bağlamda Osmanlı düşünce tarihyazımı ve dönemlendirmesi için farklı bir perspektif oluşturarak yeni bir teklifte bulunulmaktadır.