Muṣliḥ al-Dīn Lārī (d. 979 /1572) "an intellectual of three empires"

Abstract

This thesis examines the intellectual legacy of the sixteenth-century polymath Muṣliḥ al-dīn Lārī (d. 1572), focusing on his historical work Mir'atu'l-Advār wa Mirḳātu'l-Aḫbār (The Mirror of Epochs and the Staircase of Historical Reports). Though better known for his contributions to philosophy, theology, mathematics, and astronomy, Lārī's historical work has received little academic attention. Written in his later years, it reflects his educational background, worldview, and intellectual vision. The study explores Lārī's perspective by analyzing his writings on the Safavid, Timurid, and Ottoman empires, contributing to Persian historiography, particularly the transition from Timurid to Safavid rule. Positioning him within the Persian historiographical tradition, it argues that he was a key figure in this intellectual framework. It also examines his decision to write a universal history for Sultan Selim II and the interplay between literature and history in his work. This thesis critically evaluates Lārī's historiographical approach, highlighting its lasting influence. While his historical role may seem secondary to his philosophical pursuits, his work preserves and transmits knowledge, shedding light on Persian literary traditions in Ottoman historiography.

Bu tez, on altıncı yüzyıl çok yönlü bilgini Muslihuddīn Lārī'nin (ö. 1572) entelektüel mirasını, özellikle Mir'atu'l-Advâr ve Mirḳâtü'l-Ahbâr (Asırların Aynası ve Tarihī Haberlerin Basamağı) adlı tarihī eseri üzerinden incelemektedir. Lārī, felsefe, ilahiyat, matematik ve astronomi alanlarındaki katkılarıyla daha çok tanınsa da, tarih yazımı üzerine çalışmaları akademik çevrelerde yeterince ele alınmamıştır. Hayatının ilerleyen dönemlerinde kaleme aldığı bu eser, onun eğitim geçmişini, dünya görüşünü ve entelektüel vizyonunu yansıtmaktadır. Bu çalışma, Lārī'nin Safevī, Timurlu ve Osmanlı imparatorlukları hakkındaki yazılarını inceleyerek Timurlulardan Safevīlere geçiş sürecini ele alan Fars tarih yazımına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Lārī'yi Fars tarih yazımı geleneği içinde konumlandırarak onun bu entelektüel çerçevede önemli bir figür olduğunu öne sürmektedir. Ayrıca, Sultan II. Selim'e ithafen bir evrensel tarih yazma kararını ve eserindeki edebiyat ile tarih arasındaki etkileşimi incelemektedir. Bu tez, Lārī'nin tarih yazımına yaklaşımını eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirerek eserinin kalıcı etkisini vurgulamaktadır. Tarihçi kimliği felsefi çalışmalarının gölgesinde kalmış gibi görünse de, bu eser onun bilgi birikimini muhafaza etme ve aktarma arzusunu yansıtarak Osmanlı tarih yazımında Fars edebî geleneğinin etkisini gözler önüne sermektedir.